Сүүлийн үед АНУ-ын засгийн газар "харилцан тариф"-ын бодлогоо үргэлжлүүлэн чангатгаж, Бангладеш, Шри Ланкийг хоригийн жагсаалтад албан ёсоор оруулж, 37, 44 хувийн өндөр татвар ногдуулсаар байна. Энэхүү алхам нь нэхмэлийн экспортоос ихээхэн хамааралтай хоёр улсын эдийн засгийн тогтолцоонд “зорилтот цохилт” өгөөд зогсохгүй дэлхийн нэхмэлийн нийлүүлэлтийн сүлжээнд гинжин урвалыг үүсгэсэн юм. АНУ-ын дотоодын нэхмэл эдлэл, хувцасны үйлдвэрүүд мөн өндөр өртөг болон нийлүүлэлтийн хэлхээний үймээн самуун зэрэг давхар дарамтанд орсон.
I. Бангладеш: Нэхмэлийн экспорт 3.3 тэрбум долларын алдагдалд орж, олон сая ажлын байр эрсдэлд байна
Дэлхийн хоёр дахь том оёдлын экспортлогчийн хувьд нэхмэл болон хувцасны үйлдвэр нь Бангладешийн “эдийн засгийн амьдралын шугам” юм. Энэ салбар нь улсын нийт ДНБ-ий 11%, экспортын нийт бүтээгдэхүүний 84% -ийг бүрдүүлж, 4 сая гаруй хүнийг (түүний 80% нь эмэгтэй ажилчин) шууд ажлын байраар хангадаг. Энэ нь мөн голын дээд болон доод урсгалын үйлдвэрлэлийн сүлжээн дэх 15 сая гаруй хүний амьжиргааг шууд бусаар дэмждэг. АНУ нь Бангладешийн Европын холбооны дараа орох хоёр дахь том экспортын зах зээл юм. 2023 онд Бангладешийн АНУ-д хийсэн нэхмэл болон хувцасны экспорт 6.4 тэрбум ам.долларт хүрч, АНУ руу экспортолсон нийт экспортынхоо 95 гаруй хувийг эзэлж, подволк, жинсэн өмд, цамц зэрэг дундаас бага зэрэглэлийн өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүнийг хамарч, Walmart болон АНУ-ын жижиглэн худалдаа эрхлэгчдэд нийлүүлэлтийн гол сүлжээний эх үүсвэр болж байна.
АНУ энэ удаад Бангладешийн бараа бүтээгдэхүүнд 37 хувийн татвар ногдуулсан нь анх 10 ам.долларын үнэтэй, экспортын үнэ нь 15 ам.доллар байсан Бангладешийн даавуун футболк АНУ-ын зах зээлд нэвтэрсний дараа нэмэлт 5.55 ам.долларын татвар төлөх шаардлагатай болж, нийт өртөг нь шууд 20.55 ам.долларт хүрнэ гэсэн үг. Бангладешийн нэхмэлийн үйлдвэрлэлийн хувьд "бага өртөгтэй, бага ашгийн хэмжээ"-д тулгуурлан өрсөлдөхүйц гол давуу тал болох тарифын хувь хэмжээ нь салбарын дундаж ашгийн 5-8% -иас хол давсан байна. Бангладешийн оёдлын үйлдвэрлэл, экспортлогчдын холбооны (BGMEA) тооцоогоор, тариф хүчин төгөлдөр болсны дараа тус улсын нэхмэлийн экспортын хэмжээ жил бүр 6.4 тэрбум доллараас ойролцоогоор 3.1 тэрбум доллар болж буурч, жил бүр 3.3 тэрбум ам.долларын алдагдал хүлээх бөгөөд энэ нь тус улсын нэхмэлийн үйлдвэрлэлийн АНУ-ын зах зээлийн хагасыг барагдуулахтай тэнцэх юм.
Илүү чухал зүйл бол экспортын бууралт нь тус салбарт цомхотголын давалгааг үүсгэсэн. Одоогийн байдлаар Бангладеш дахь жижиг, дунд нэхмэлийн 27 үйлдвэр захиалга алдагдсаны улмаас үйлдвэрлэлээ зогсоож, улмаар 18,000 орчим ажилчин ажилгүй болжээ. Хэрэв энэ тарифыг зургаан сараас дээш хугацаанд мөрдвөл улсын хэмжээнд 50 гаруй үйлдвэр хаалгаа барьж, ажилгүйчүүдийн тоо 100 мянгаас давж, цаашлаад улс орны нийгмийн тогтвортой байдал, иргэдийн амьжиргааны баталгаат байдалд сөргөөр нөлөөлнө гэж БГБХГ-аас анхаарууллаа. Үүний зэрэгцээ Бангладешийн нэхмэлийн үйлдвэр нь импортын хөвөнгээс ихээхэн хамааралтай (хөвөнгийн 90 орчим хувийг АНУ, Энэтхэгээс худалдаж авах шаардлагатай). Экспортын орлого огцом буурсан нь мөн л гадаад валютын нөөц хомсдож, хөвөн зэрэг түүхий эдийг импортлоход нөлөөлж, “экспорт буурах → түүхий эдийн хомсдол → хүчин чадал хумигдах” харгис мөчлөгийг бий болгоно.
II. Шри Ланка: 44% тариф нь "гинж тасрах" ирмэг дээр байгаа тулгуур салбар, зардлын доод шугамыг таслав.
Бангладештай харьцуулахад Шри Ланкийн нэхмэлийн үйлдвэр нь цар хүрээний хувьд жижиг боловч үндэсний эдийн засгийн “тулгын чулуу” юм. Нэхмэл болон хувцасны үйлдвэр нь тус улсын ДНБ-ий 5%, экспортын нийт хэмжээний 45% -ийг бүрдүүлдэг бөгөөд 300,000 гаруй шууд ажиллагсадтай, дайны дараах Шри Ланкийн эдийн засгийг сэргээх гол салбар болжээ. Түүний АНУ-д экспортлоход дундаас өндөр зэрэглэлийн даавуу, функциональ хувцас (спортын хувцас, дотуур хувцас гэх мэт) давамгайлж байна. 2023 онд Шри Ланкаас АНУ-д хийсэн нэхмэлийн экспорт 1.8 тэрбум ам.долларт хүрч, АНУ-ын импортын зах зээлийн 7 хувийг дунд болон дээд зэрэглэлийн даавууны бүтээгдэхүүн эзэлж байна.
АНУ Шри Ланкийн тарифын хэмжээг энэ удаад 44% хүртэл нэмэгдүүлсэн нь энэ удаагийн "харилцан тариф"-ын хамгийн өндөр тарифтай орнуудын нэг болж байна. Шри-Ланкийн хувцасны экспортлогчдын холбоо (SLAEA)-ийн хийсэн дүн шинжилгээгээр энэхүү тарифын хувь хэмжээ нь тус улсын нэхмэл бүтээгдэхүүний экспортын зардлыг 30 орчим хувиар шууд өсгөх болно. Шри Ланкийн экспортын тэргүүлэх бүтээгдэхүүн болох "органик хөвөн спорт хувцасны даавуу"-г жишээ болгон авч үзвэл, нэг метрийн экспортын анхны үнэ 8 доллар байсан. Тариф нэмэгдсэний дараа өртөг нь 11.52 ам.доллар болтлоо өссөн бол Энэтхэг, Вьетнамаас оруулж ирдэг ижил төрлийн бүтээгдэхүүний үнэ ердөө 9-10 ам.доллар байна. Шри Ланкийн бүтээгдэхүүний үнийн өрсөлдөх чадвар бараг бүрэн унасан.
Одоогийн байдлаар Шри Ланкийн хэд хэдэн экспортын аж ахуйн нэгж АНУ-ын үйлчлүүлэгчдээс "захиалгыг түдгэлзүүлсэн мэдэгдэл" хүлээн авсан байна. Тухайлбал, Шри-Ланкийн хамгийн том хувцас экспортлогч Brandix групп нь АНУ-ын Under Armor спортын брэндэд зориулан сар бүр 500 мянган ширхэг захиалгаар ажилладаг дотуур хувцас үйлдвэрлэжээ. Одоо тарифын зардлын асуудлаас болж Under Armour нь Вьетнам дахь үйлдвэрүүдэд захиалгын 30 хувийг шилжүүлсэн байна. Өөр нэг аж ахуйн нэгж, Хирдарамани хэрэв татварыг цуцлахгүй бол АНУ руу экспортлох бизнес нь гурван сарын дотор алдагдалд орж, Коломбо хотод байрладаг хоёр үйлдвэрээ хаахаас аргагүйд хүрч, 8,000 ажлын байр нөлөөлж магадгүй гэж мэдэгдэв. Түүнчлэн Шри Ланкийн нэхмэлийн үйлдвэр нь “импортын материалаар боловсруулах” загварт тулгуурладаг (импортын түүхий эд нь нийт бүтээгдэхүүний 70%-ийг эзэлдэг). Экспортыг гацаах нь түүхий эдийн нөөцийн хоцрогдол, аж ахуйн нэгжүүдийн эргэлтийн хөрөнгийг эзэлж, үйл ажиллагааны хүндрэлийг улам хүндрүүлнэ.
III. АНУ-ын дотоодын салбар: Нийлүүлэлтийн сүлжээний үймээн + асар их зардал, аж үйлдвэр "хэцүү байдалд" орсон.
АНУ-ын засгийн газрын "гадаадад байгаа өрсөлдөгчид"-д чиглэсэн тарифын бодлого нь үнэндээ дотоодын нэхмэл болон хувцасны үйлдвэрлэлийн эсрэг "харагдах хариу"-г үүсгэсэн. Нэхмэл болон хувцасны дэлхийн хамгийн том импортлогчийн хувьд (2023 онд 120 тэрбум долларын импортын хэмжээ) АНУ-ын нэхмэл болон хувцасны үйлдвэр нь “дотоодын үйлдвэрлэлийн дээд болон импортын хараат байдлын” хэв маягийг харуулж байна - дотоодын аж ахуйн нэгжүүд хөвөн, химийн утас зэрэг түүхий эдийг голчлон үйлдвэрлэдэг бол бэлэн хувцасны 90% нь импортын бүтээгдэхүүнээс бүрддэг. Бангладеш, Шри Ланка нь АНУ-ын дундаас доогуур үнэтэй хувцас, дундаас өндөр зэрэглэлийн даавууны чухал эх үүсвэр юм.
Тарифын өсөлт нь АНУ-ын дотоодын аж ахуйн нэгжүүдийн худалдан авалтын зардлыг шууд өсгөсөн. Америкийн хувцас, гутлын нийгэмлэгийн (AAFA) судалгаагаар АНУ-ын нэхмэл эдлэл, хувцас нийлүүлэгчдийн дундаж ашгийн хэмжээ одоогоор ердөө 3%-5% байна. 37%-44%-ийн тариф гэдэг нь аж ахуйн нэгжүүд "зардлаа өөрсдөө шингээдэг" (алдагдахад хүргэдэг) эсвэл "эцсийн үнэд шилжүүлдэг" гэсэн үг юм. АНУ-ын дотоодын жижиглэнгийн худалдаа эрхэлдэг JC Penney-ийг жишээ болгон авч үзвэл, Бангладешаас худалдаж авсан жинсэн өмдний анхны үнэ 49.9 ам.доллар байжээ. Тариф нэмэгдсэний дараа ашгийн зөрүүг хадгалахын тулд жижиглэнгийн үнэ 68.9 ам.доллар болж, бараг 40%-иар өсөх шаардлагатай. Үнийг нэмэхгүй бол нэг өмдний ашиг 3 доллараас 0,5 ам.доллар болж буурч, ашиг бараг үлдэхгүй.
Үүний зэрэгцээ нийлүүлэлтийн гинжин хэлхээний тодорхойгүй байдал нь аж ахуйн нэгжүүдийг “шийдвэр гаргах асуудалд” оруулжээ. AAFA-ийн ерөнхийлөгч Жулиа Хьюз саяхан болсон салбарын бага хурлын үеэр АНУ-ын аж ахуйн нэгжүүд "худалдан авалтын байршлыг төрөлжүүлэх" замаар эрсдэлийг бууруулахаар төлөвлөж байсныг (жишээлбэл, Хятадаас Бангладеш, Шри Ланк руу зарим захиалгыг шилжүүлэх) онцлон тэмдэглэв. Гэвч тарифын бодлогыг гэнэт өсгөсөн нь "Аж ахуйн нэгжүүд тарифын өсөлтөд аль улс өртөхийг мэдэхгүй, тарифын хувь хэмжээ хэр удаан үргэлжлэхийг мэдэхгүй байна. Тэд шинэ ханган нийлүүлэгчтэй урт хугацааны гэрээ байгуулж, нийлүүлэлтийн сүлжээний шинэ сувгийг бий болгоход хөрөнгө оруулалт хийх нь бүү хэл амар хялбар хийж зүрхлэхгүй байна." Одоогийн байдлаар АНУ-ын хувцас импортлогчдын 35% нь "шинэ захиалгад гарын үсэг зурахаа түр зогсооно" гэж мэдэгдсэн бөгөөд аж ахуйн нэгжүүдийн 28% нь тарифт хамрагдаагүй Мексик болон Төв Америкийн орнууд руу захиалгыг шилжүүлэх талаар бодож, нийлүүлэлтийн сүлжээгээ дахин үнэлж эхэлсэн байна. Гэсэн хэдий ч эдгээр бүс нутагт үйлдвэрлэлийн хүчин чадал хязгаарлагдмал (АНУ-ын хувцасны импортын 15 хувийг л хийх боломжтой) нь богино хугацаанд Бангладеш, Шри Ланкад үлдээсэн зах зээлийн цоорхойг нөхөхөд хүндрэл учруулж байна.
Нэмж дурдахад, АНУ-ын хэрэглэгчид эцсийн эцэст "хөлийг төлөх" болно. АНУ-ын Хөдөлмөрийн статистикийн товчооны мэдээллээс харахад 2024 оноос хойш хувцасны хэрэглээний үнийн индекс (CPI) өмнөх оны мөн үеэс 3.2%-иар өссөн байна. Тарифын бодлогыг тасралтгүй исгэх нь оны эцэс гэхэд бэлэн хувцасны үнэ дахин 5-7%-иар нэмэгдэж, инфляцийн дарамтыг улам хурцатгах магадлалтай. Бага орлоготой бүлгийн хувьд хувцасны зардал нь нэг удаагийн орлогын харьцангуй өндөр хувийг (8% орчим) эзэлдэг бөгөөд үнийн өсөлт нь тэдний хэрэглээний чадавхид шууд нөлөөлж, улмаар АНУ-ын дотоодын хувцасны зах зээлийн эрэлтийг хязгаарлана.
IV. Дэлхийн нэхмэлийн нийлүүлэлтийн сүлжээг сэргээн босгох нь: Богино хугацааны эмх замбараагүй байдал, урт хугацааны зохицуулалт зэрэгцэн оршдог.
АНУ Бангладеш, Шри Ланкад ногдуулах татвараа нэмэгдүүлсэн нь үндсэндээ дэлхийн нэхмэлийн нийлүүлэлтийн сүлжээний “геополитикжилт”-ийн бичил ертөнц юм. Богино хугацаанд энэхүү бодлого нь дэлхийн дундаас бага зэрэглэлийн хувцас нийлүүлэлтийн сүлжээнд “вакуум бүс”-ийг бий болгоход хүргэсэн ба Бангладеш, Шри Ланк дахь захиалгын алдагдлыг бусад улс богино хугацаанд бүрэн шингээх боломжгүй бөгөөд энэ нь АНУ-ын зарим жижиглэнгийн худалдаачдад “бараа материалын хомсдол”-ыг үүсгэж болзошгүй юм. Үүний зэрэгцээ эдгээр хоёр орны нэхмэлийн үйлдвэрүүд буурч байгаа нь хөвөн, химийн утас зэрэг дээд талын түүхий эдийн эрэлтэд нөлөөлж, АНУ, Энэтхэг зэрэг хөвөн экспортлогч орнуудад шууд бусаар нөлөөлнө.
Удаан хугацаанд дэлхийн нэхмэлийн нийлүүлэлтийн сүлжээ нь "ойролцоох" болон "төрөлжүүлэх"-ийн зохицуулалтыг хурдасгаж магадгүй: АНУ-ын аж ахуйн нэгжүүд захиалгаа Мексик, Канад руу шилжүүлж болно (Хойд Америкийн чөлөөт худалдааны хэлэлцээрийн дагуу тарифын хөнгөлөлт эдлэх), Европын аж ахуйн нэгжүүд Турк, Мароккогийн худалдан авалтыг нэмэгдүүлж, харин Хятадын нэхмэлийн аж ахуйн нэгжүүд өөрсдийн "хөвөнгийн" давуу талдаа тулгуурлан үйлдвэрлэлийн давуу талдаа ("хөвөн") эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх), Бангладеш, Шри Ланкаас шилжүүлсэн дундаас өндөр зэрэглэлийн зарим захиалгыг (ажиллагаатай даавуу, байгальд ээлтэй хувцас гэх мэт) авах боломжтой. Гэсэн хэдий ч энэхүү зохицуулалтын үйл явц нь цаг хугацаа (тооцоолсон 1-2 жил) шаардагдах бөгөөд нийлүүлэлтийн сүлжээг сэргээн засварлахад шаардагдах зардлыг дагалдаж, богино хугацаанд одоогийн салбарын үймээнийг бүрэн арилгахад хэцүү болно.
Хятадын нэхмэлийн гадаад худалдааны аж ахуйн нэгжүүдийн хувьд тарифын хямрал нь сорилт (дэлхийн эрэлт сул, нийлүүлэлтийн сүлжээний өрсөлдөөнийг даван туулах шаардлагатай) болон далд боломжуудыг авчирдаг. Тэд АНУ-ын тарифын саад тотгороос зайлсхийхийн тулд Бангладеш, Шри Ланкийн дотоодын үйлдвэрүүдтэй (техникийн дэмжлэг үзүүлэх, хамтарсан үйлдвэрлэл үзүүлэх гэх мэт) хамтын ажиллагаагаа бэхжүүлж чадна. Үүний зэрэгцээ тэд Зүүн Өмнөд Ази, Африк зэрэг хөгжиж буй зах зээлийг судлах хүчин чармайлтаа нэмэгдүүлж, Европ, АНУ-ын нэг зах зээлээс хараат байдлыг бууруулж, улмаар дэлхийн нийлүүлэлтийн сүлжээг сэргээн босгоход илүү таатай байр суурийг олж авах боломжтой.
Шуудангийн цаг: 2025 оны 8-р сарын 16-ны хооронд